De Arkprijs van het Vrije Woord is meer dan zeventig jaar geleden voor het eerst uitgereikt. De aanleiding was de weigering om de Prijs voor Letterkunde van de Provincie Antwerpen toe te kennen aan Marnix Gijsen, nadat eerwaarde heer Joris Baers, stichter en leider van het Algemeen Secretariaat voor Katholieke Boekerijen, had verklaard dat de genomineerde roman Joachim van Babylon ‘aanstoot gaf aan de gevoelens van het grootste gedeelte van de bevolking van de Provincie Antwerpen.’
Uit kwaadheid stichtten Herman Teirlinck en de redactie van het Nieuw Vlaams Tijdschrift toen de Arkprijs van het Vrije Woord. De Arkprijs was dus een daad van verzet tegen niets of niemand minder dan kerk en staat, in die tijd nog geduchte organisaties.
Door zijn ontstaansgeschiedenis heeft de Arkprijs de reputatie gehad een soort van antiklerikale literaire prijs te zijn. Daarmee is het Arkcomité groot onrecht aangedaan, want het comité heeft zich altijd gekeerd tegen alle organisaties die het erop aanleggen mensen te verhinderen om in alle vrijheid hun overtuiging uit te dragen. Daarnaast is de Arkprijs gaandeweg ook veel meer dan een literaire prijs geworden, al verliest het comité de literaire kwaliteiten van een tekst nooit uit het oog.
Er is in de loop der jaren een consensus gegroeid rond het criterium, dat de Arkprijs ‘een dwarsligger bekroont, een eigenzinnig mens, een consequent voorvechter van een open en kritiseerbaar debat’, en dat de laureaat bij het hanteren van het vrije woord ‘zijn nek moet hebben uitgestoken’. Dit laatste betekent niet meteen dat zijn of haar kop ook moet gerold hebben.
Het Arkcomité blijft nieuwe en jonge leden aantrekken en heeft zich de jongste jaren mogen verheugen in een groeiende belangstelling. De Arkprijs is nog steeds de enige prijs die het met zulke standvastigheid en onafhankelijkheid opneemt voor intellectuele vrijheid, artistieke creativiteit en maatschappelijk engagement.
Raymond Detrez,
erevoorzitter Ark Comité